Lepsze zrozumienie zagrożeń związanych z dymami spawalniczymi

Szacuje się, że w nadchodzącej dekadzie wzrośnie popyt na wykwalifikowanych spawaczy. Przy takim oczekiwanym wzroście starzejące się konstrukcje i sprzęt będą wymagały konserwacji. Nie ustanie jednak zainteresowanie nowym budownictwem, w dalszym ciągu postępować też będą procesy produkcyjne. Choć branża spawalnicza ma duży potencjał rozwoju, priorytetem pozostaje zdrowie i bezpieczeństwo pracowników.

Spawacze są narażeni przede wszystkim na bezpośrednią styczność z tlenkami metali oraz produktami ubocznymi w postaci gazów. Niezależnie od tego, czy wykonują prace spawalnicze wykorzystujące wyłącznie ciepło (łuk elektryczny, gaz lub proces laserowy), czy też łączą ciepło i ciśnienie, realizując procesy spawania i cięcia, ryzyko pozostaje niezmienne: wszystkie metody powodują emisję niebezpiecznych oparów i dymów.

Jakie zagrożenia dla zdrowia powodują opary spawalnicze?

Cząsteczki metalu w dymach oraz oparach spawalniczych są od 50 do 75 razy mniejsze od szerokości ludzkiego włosa. Powoduje to, iż stają się niezwykle podatne na wdychanie. Jak można przeczytać w wytycznych SLIC, wdychanie cząsteczek metali i gazów niesie ze sobą szereg negatywnych skutków zdrowotnych.

Krótkotrwałe narażenie na opary i dymy może powodować nudności, zawroty głowy lub podrażnienie oczu, nosa i gardła, wywołując w konsekwencji stan znany pod nazwą „gorączka oparów metali”. Długotrwała ekspozycja może z kolei wywoływać nowotwory, uszkodzenia narządów lub układu nerwowego. Niektóre gazy pochłaniają tlen i mogą również powodować ryzyko uduszenia, zwłaszcza w zamkniętych obszarach roboczych.

Poziom ryzyka w każdym zakładzie jest inny i wynika z poniższych czynników:

• rodzaj procesu spawania
• stosowanie metali podstawowych, wypełniaczy i metali do produkcji prętów spawalniczych
• układ przestrzeni i liczba stanowisk pracy
• praktyczne aspekty pracy spawacza
• ruch powietrza i wentylacja.

Jakie ograniczenia dotyczące dymów i oparów występują w moim zakładzie?

Dyrektywa 98/24/WE określa minimalne wymagania dotyczące ochrony pracowników przed zagrożeniami związanymi ze środkami chemicznymi w miejscu pracy. Nie definiuje jednak przy tym konkretnych liczbowych wartości granicznych narażenia dla poszczególnych substancji, w tym dymów czy oparów spawalniczych. Należy jednak obowiązkowo określić wartości narażenia w miejscu pracy i dopuszczalne wartości biologiczne.

Pracodawcy muszą ocenić ryzyko, wdrożyć działania zapobiegawcze oraz podjąć procedury w celu zastąpienia niebezpiecznych rozwiązań. Należy systematycznie monitorować substancje chemiczne, a w przypadku przekroczenia dopuszczalnych wartości podjąć natychmiastowe działania. Trzeba też opracować odpowiednie procedury awaryjne i przeciwpożarowe oraz udostępnić wymagany sprzęt. Pracodawcy mają obowiązek przekazać pracownikom potrzebne informacje, przeszkolić ich, a także udostępnić karty charakterystyki oraz jednoznacznie oznaczyć substancje niebezpieczne.

Pracownicy narażeni na działanie czynników o obowiązujących biologicznych wartościach dopuszczalnych są zobowiązani poddawać się kontrolom stanu zdrowia Odstępstwa od tych zakazów uzasadnia jedynie wystąpienie szczególnych okoliczności. Pracodawca ma obowiązek weryfikować i aktualizować oceny ryzyka.

Dyrektywa 2004/37/WE określa z kolei dopuszczalne wartości narażenia na niektóre czynniki rakotwórcze i mutageny w miejscu pracy; nie precyzuje przy tym jednak wyraźnie konkretnych limitów liczbowych dla dymów czy oparów spawalniczych. Klasyfikuje jednocześnie dymy oraz opary spawalnicze zawierające substancje rakotwórcze jako niebezpieczne oraz określa ogólne zasady zapobiegania im i kontroli ich poziomu.

Pracodawcy muszą ocenić ryzyko związane z narażeniem na dane substancje, wdrożyć odpowiednie działania zapobiegawcze i w jak największym możliwym stopniu ograniczyć stopień ekspozycji na ich działanie.

W ostatnich latach wprowadzono zmienioną definicję czystego powietrza. Niektóre europejskie kraje zakazują obecnie recyrkulacji powietrza, dopuszczając ją jedynie pod warunkiem spełnienia określonych wymagań. Bardziej szczegółowe informacje oraz wytyczne dotyczące określonego regionu można uzyskać, kontaktując się z odpowiednimi organami regulacyjnymi lub z przedstawicielem firmy Donaldson.

Jakie procedury kontrolne są dostępne w przypadku dymów oraz oparów spawalniczych?

W celu zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa w miejscu pracy firmy powinny wdrożyć zorganizowaną strategię działań kontrolnych zwaną „Hierarchią kontroli”. Ta podstawowa zasada, która znalazła szerokie poparcie wśród ekspertów ds. BHP, pomaga dobrać optymalne metody minimalizacji ryzyka związanego z jakimkolwiek zagrożeniem w miejscu pracy.

• Eliminacja i zastąpienie – Fizyczne usunięcie zagrożenia. W miarę możliwości zaprzestanie stosowania niebezpiecznych materiałów.

• Zastąpienie — Zmiana zagrożenia. Zmiana danego rozwiązania na jego alternatywę, taką jak inny metal wypełniający lub materiały eksploatacyjne drutu powlekanego, które pozwalają ograniczyć poziom dymu czy oparów.

• Techniczne środki kontrolne – Odizolowanie ludzi od zagrożenia. Zamknięcie danej przestrzeni i/lub instalacja lokalnego systemu wentylacji wyciągowej (wyciąg dymów lub kolektor pyłu/dymu)

• Kontrole administracyjne i kontrole pod kątem dobrej praktyki zawodowej – Zmiana sposobu pracy Zmiana nawyków lub pozycji pracy spawaczy, ograniczenie czasu przebywania w obszarach o wysokim stężeniu danych substancji i/lub szkolenie w zakresie poprawy nawyków.

• Środki ochrony indywidualnej (ŚOI) – Ochrona pracowników za pomocą odpowiednich środków ochrony indywidualnej. Stosowanie aparatów oddechowych zatwierdzonych przez NIOSH – zwłaszcza w przypadku, gdy inne działania okażą się niewystarczające – i weryfikacja pod kątem prawidłowego dopasowania oraz stanu.

Jak ważna jest wentylacja w kontrolowaniu poziomu ekspozycji na opary?

Kluczowe znaczenie dla odprowadzenia dymów czy oparów ze strefy oddechowej spawacza ma prawidłowa wentylacja. Poniżej przedstawiono kilka zaleceń dotyczących wentylacji naturalnej i sztucznej (inżynieryjnej):

• Podczas spawania na otwartej przestrzeni lub na zewnątrz pomieszczenia należy stać pod wiatr. Nie gwarantuje to jednak bezpieczeństwa.

• W przypadku spawania w pomieszczeniach należy stosować lokalną wentylację wyciągową (zwaną również odciągiem oparów).

• Nigdy nie spawać w zamkniętych przestrzeniach pozbawionych wentylacji.

• Tam, gdzie nie ma mechanicznej wentylacji, należy stosować naturalne przeciągi i ustawiać miejsce pracy tak, aby uniknąć narażenia.

Podczas gdy naturalna lub wymuszona wentylacja wentylatorem może się sprawdzać w niektórych okolicznościach, systemy odprowadzania oparów są na ogół znacznie bardziej wydajne. W Wielkiej Brytanii wentylacja inżynieryjna podczas spawania stała się obowiązkowa nawet w przypadku stali miękkiej. Zgodnie z wydaną w 2019 roku aktualizacją Health and Safety Executive (HSE) wszystkie operacje spawania powinny wykorzystywać lokalną wentylację wyciągową.

Każde zadanie spawalnicze jest jedyne w swoim rodzaju. Warto skorzystać z pomocy specjalisty ds. higieny przemysłowej, który pomoże określić obowiązujące limity narażenia, pobierze próbki powietrza ze stref oddechowych wokół pracowników, dokona przeglądu procesu i pomoże opracować strategię zarządzania ryzykiem. Firma Donaldson chętnie służy ponadto wsparciem w doborze sprzętu filtrującego, który pomoże w usuwaniu pyłu i dymów spawalniczych w ramach niezawodnych rozwiązań inżynieryjnych.